Indywidualności malarstwa: Jan Brueghel Starszy

1568-1625 / Bruksela, Flandria/Belgia

Sedno wyjątkowości

Syn wielkiego Petera Bruegla Starszego, przyjaciel Rubensa i jeden z najpłodniejszych malarzy barokowych, który wypracował specjalizację w kilku gatunkach malarstwa. Szczególnie chętnie tworzył martwe natury, pejzaże połączone ze scenami rodzajowymi, alegorie mitologiczne i religijne. Większość z tych jego dzieł, które są niejako kontynuacją kierunku jego ojca, a więc przedstawiających ludzi i krajobrazy jest zdecydowanie podrzędna w stosunku do dzieł Petera Starszego. Pozbawiona ich przenikliwości i subtelności, a niekiedy niepozbawiona lekkiej pstrokacizny i bałaganu. Dla mnie w historii malarstwa miejsce zapewniają mu jego martwe natury, poświęcone głównie lub wyłącznie bukietom kwiatów.

Te bukiety, urzekające barwnością, złożonością i różnorodnością, były w gruncie rzeczy lepszą kontynuacją wielkich pejzaży ojca, ponieważ to one wywołują właściwy efekt tych pejzaży - wrażenie spoglądania na cały wszechświat przez pryzmat jego wycinka. Po odstąpieniu od wielkich ambicji tematycznych sztuka Jana uspokajała się i przewrotnie zyskiwała głębię. Osiągnął mistrzostwo kunsztownej, realistycznej, ale niepozbawionej liryzmu techniki odmalowywania korony kwiatu. Jednocześnie komponował je w nierealnie piękne i obfite układy. Bukiety Brueghla z ich obfitością i różnorodnością można odczytywać jako alegorie wszechświata. Spoglądając na nie całościowo, odnosi się przyjemnie przytłaczające wrażenie nieskończoności, zaś śledzenie ich kawałek po kawałku przypomina zgłębianie wielkiej mapy. Nawet czysto estetycznie są to po prostu jedne z najładniejszych martwych natur w historii sztuki.

Strzępy biograficzne

- Dorobił się kilku przydomków, nadanych mu od techniki i tematyki jego obrazów: Brueghel Aksamitny, Brueghel Rajski, Brueghel Kwiatowy. Do nich należałoby jeszcze dodać przydomek "Brueghel Piekielny", który otrzymał jego brat, Pieter Młodszy, dzięki obrazom przedstawiającym piekło, dziś przypisywanych już Janowi.

- Jego ojciec, największy artysta z dynastii, nie mógł przygotować syna do zawodu: zmarł rok po jego narodzinach.

- Był bliskim przyjacielem i współpracownikiem Petera Paula Rubensa. Rozpoznaje się aż 25 obrazów, które namalowali wspólnie; Rubens był ojcem chrzestnym dzieci Brueghla, w tym Jana Brueghla Młodszego; przeprowadzili nawet wspólnie misję dyplomatyczną w Niderlandach. Był obok Rubensa najsłynniejszym malarzem swoich czasów i miejsca, historia jednak słusznie rozpoznała później w Rubensie większego artystę. Wśród ich kooperacyjnych obrazów co najmniej jeden jest lepszy od wszystkich samodzielnych dzieł Brueghla, jednak dzięki części wykonanej przez Rubensa.

- Podobnie jak Rubens, reprezentował typ malarza światowego i zamożnego. Był między innymi nadwornym artystą arcyksięcia Albrechta VII Habsburga, naczelnika hiszpańskich ziem w Niderlandach; przyjaźnił się z wysoko postawionymi ludźmi władzy świeckiej i duchownej, a jego klientelę stanowiła głównie arystokracja.

- Wiele podróżował. Spędził kilka lat we Włoszech (Neapol, Wenecja, Rzym), parę miesięcy w Pradze, odwiedzał miasta dzisiejszych Niemiec. Przez większość życia kursował pomiędzy Brukselą a Antwerpią, urodziwszy się w pierwszej, a rezydując w drugiej.

- Dużą wagę przywiązywał nie tylko do samej techniki malowania kwiatów, ale też do ich rodzajów. Często wybierał rzadkie w swoich czasach gatunki; podróżował, by je odnaleźć i przywieźć ich szkice do pracowni. Na jego obrazach obecne są często jednocześnie kwiaty o różnych porach kwitnienia, skąd wiadomo, że jego kompozycje nie mogły powstać poprzez bezpośrednie odtworzenie rzeczywistego bukietu.

- Uważa się go za malarza, który zapoczątkował trend obrazów-galerii, przedstawiających wnętrza muzeów i salonów kolekcjonerskich, przepełnionych innymi obrazami.

Wybrane dzieła

1. Bukiet kwiatów w glinianym wazonie (1599 / Kunsthistorisches Museum, Wiedeń): 7.5/10

2. Wazon kwiatów (1600-1625 / Prado, Madryt): 7.0/10

3. Wazon kwiatów (1600-1625 / Prado, Madryt): 7.0/10

4. Kwiaty w drewnianym wazonie (1607 / Kunsthistorisches Museum, Wiedeń): 8.0/10

5. Upadek człowieka w raju (1612 / Galeria Doria Pamphilj, Rzym): 7.0/10

6. Martwa natura z girlandą kwiatów i złotą tacą (1618 / Królewskie Muzea Sztuk Pięknych, Bruksela): 7.0/10

7. Girlanda z Marią z Dzieciątkiem i dwoma aniołami (1619 / Prado, Madryt): 7.0/10

8. Kwiaty w ceramicznym wazonie (1620 / Królewskie Muzeum Sztuk Pięknych, Antwerpia): 7.0/10

9. Duży bukiet w glinianym wazonie (1622 / Narodowe Muzeum Sztuki, Bukareszt): 7.0/10