Indywidualności malarstwa: Giuseppe Arcimboldo

1527-1593 / Mediolan, Włochy

Sedno wyjątkowości

Choć prawie nigdy niewymieniany w gronie najwybitniejszych malarzy, Giuseppe Arcimboldo jest jednym z najbardziej charakterystycznych i najłatwiej przemawiających do odbiorcy ze wszystkich artystów. Jego twórczość nie była oparta na wielkiej technice ani głębokich ideach, lecz na jednym, skrajnie ekstrawaganckim jak na swoje czasy, wyrazistym pomyśle, realizowanym poprzez setki pomysłów pomniejszych. Nie był wielkim artystą, ale człowiekiem bardzo kreatywnym i na tyle uzdolnionym technicznie, by swoją kreatywność przekuć na dużą atrakcyjność wizualną.

Zapamiętany został przez groteskowe, igrające z percepcją odbiorcy "portrety" postaci ludzkich zbudowanych z roślin, zwierząt i przedmiotów (czy w innych słowach: kolaże roślin, zwierząt i przedmiotów, układające się w iluzje ludzkich postaci). Był to na swój sposób wielki dowcip, w niemal obrazoburczy sposób wiążący dwa popularne gatunki malarskie: martwą naturę i portret. Jego pomysł nie ograniczał się do iluzjonistycznego zestawienia dowolnych przedmiotów - każdy z jego "portretów" jest złożony z takich elementów, które odpowiadają tematowi dzieła, co uczyniło je jednocześnie alegoriami. I tak na przykład alegoria wiosny to postać złożona głównie z kwiatów, alegoria jesieni - postać z płodów jesieni, alegoria wody - postać ze zwierząt wodnych, portret kelnera - postać z dzbanków, beczek i kurków.

Poza wręcz rozrywkowym wdziękiem wizualnym (na granicy efekciarstwa) i ekscytującą grą percepcji dzieła Arcimboldo mają przyjemnie, delikatnie niepokojącą atmosferę, dość typową, gdy w grę wchodzą postacie przypominające ludzi, lecz niebędące ludźmi. Tę atmosferę podsycają czarne, nieprzeniknione tła.

Współcześnie jego twórczość została wpisana w ramy manieryzmu jako zgodna z tą epoką czasowo i ideowo, będąc sporym odejściem od realizmu w stronę wymyślnej sztuczności. Arcimboldo zrealizował jednak ten kierunek w zupełnie inny sposób niż pozostali manieryści. Nie wywarł wpływu na dzieje sztuki aż do wieku XX, gdy zafascynowali się nim surrealiści i dadaiści.

Strzępy biograficzne

- Urodził się i zmarł w Mediolanie, ale szczyt kariery osiągnął na dworach cesarzy habsburskich w Wiedniu i Pradze - był ich ulubionym malarzem.

- Zaczynał jako projektant witraży i fresków w lombardzkich kościołach. Jego witraże zdobią nawet do dziś wspaniałą katedrę mediolańską. W czasach dworskich trudnił się również dekoratorstwem wnętrz i projektowaniem kostiumów.

- Jako malarz nadworny podejmował oczywiście również inne tematy niż swoje groteskowe kolaże - tworzył choćby portrety władców czy sceny religijne, dziś jednak kompletnie ignorowane.

- Po śmierci szybko popadł w zapomnienie. Ocalili go od niego dopiero surrealiści na początku XX wieku na czele z Salvadorem Dalím.

- Jego najsłynniejszy cykl - pory roku - doczekał się kilku kopii, namalowanych przez samego Arcimboldo. Oryginalny zestaw powstał w 1563 dla cesarza Maksymiliana II, który zlecił malarzowi stworzenie kopii dla zaprzyjaźnionych władców. Z pierwszego zestawu zachowały się Lato, Zima (pozostające w Wiedniu) i Wiosna (dziś w Madrycie). Jedyny kompletny zestaw posiada Luwr - to kopie z 1573 roku, charakteryzujące się malowanymi "ramami" w postaci kwietnych girland.

- Pod koniec życia, po powrocie do rodzinnego Mediolanu, Arcimboldo namalował obraz, który przedstawia postać alegoryzującą wszystkie cztery pory roku naraz. Niektóre źródła sugerują, że jest to zarazem autoportret malarza.

- Inspirowało się nim wiele osób - również współczesnych i niezwiązanych ściśle ze sztuką, czasem odtwarzających jego obrazy w trójwymiarze - ale żaden szerzej znany malarz nie kontynuował jego stylu. Najważniejszym artystą, który jawnie nawiązywał do sztuki Arcimboldo, był zapewne oryginalny czeski reżyser Jan Švankmajer. W krótkometrażowym filmie Wymiary dialogu z 1983 roku postacie skonstruowane z rzeczywistych przedmiotów stuprocentowo na modłę Arcimbolda poruszają się w animacji poklatkowej.

Wybrane dzieła

1. Wiosna (1563 / Museo de la Real Academia de San Fernando, Madryt): 7.0/10

2. Lato (1563 / Kunsthistorisches Museum, Wiedeń): 7.5/10

3. Zima (1563 / Kunsthistorisches Museum, Wiedeń): 7.0/10

4. Powietrze (1566 / kolekcja prywatna): 6.5/10

5. Ogień (1566 / Kunsthistorisches Museum, Wiedeń): 6.5/10

6. Ziemia (1566 / kolekcja prywatna): 7.0/10

7. Woda (1566 / Kunsthistorisches Museum, Wiedeń): 7.0/10

8. Kucharz (1570 / Nationalmuseum, Sztokholm): 7.5/10

9. Jesień (1573 / Luwr, Paryż): 7.5/10

10. Kelner (1574 / kolekcja prywatna): 7.0/10

11. Cesarz Rudolf II jako Wertumnus (1590 / Zamek Skokloster, Håbo): 7.5/10

12. Cztery pory roku w jednej głowie (1590 / kolekcja prywatna): 7.5/10